ଭାରତରେ ଅନେକ ମନ୍ଦିର ଅଛି, ଯାହା ନିଜ ଭିତରେ କିଛି କାହାଣୀ କିମ୍ବା ରହସ୍ୟ ଧାରଣ କରିଛି। ମହାରାଷ୍ଟ୍ରର ପୁଣେ ଜିଲ୍ଲାର ଜେଜୁରି ନାମକ ଏକ ସହରରେ ଏପରି ଏକ ମନ୍ଦିର ଅଛି। ଏହାକୁ ଖଣ୍ଡୋବା ମନ୍ଦିର କୁହାଯାଏ। ମରାଠୀରେ ଏହାକୁ ‘ଖଣ୍ଡୋବାଚି ଜେଜୁରୀ’ କୁହନ୍ତି। ମନ୍ଦିରଟି ୭୧୮ ମିଟର ଉଚ୍ଚରେ ଥିବା ଏକ ଛୋଟ ପାହାଡ଼ ଉପରେ ଅବସ୍ଥିତ। ଏଠାରେ ପହଞ୍ଚିବାକୁ ପ୍ରାୟ ଦୁଇଶହ ସିଡ଼ି ଚଢ଼ିବାକୁ ପଡିବ। ଏହି ମନ୍ଦିର ବିଷୟରେ ଅନେକ କାହାଣୀ ପ୍ରଚଳିତ ଅଛି, ଯାହା ଆପଣଙ୍କୁ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟ କରିବ।
ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ଅବସ୍ଥିତ ଦେବତାଙ୍କୁ ପ୍ରଭୁ ଖଣ୍ଡୋବା କୁହାଯାଏ। ତାଙ୍କୁ ମାର୍ତଣ୍ଡ ଭୈରବ ଏବଂ ମଲହାରୀ ଭଳି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜଣାଶୁଣା, ଯିଏ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କ ଅନ୍ୟ ଏକ ରୂପ। ପ୍ରଭୁ ଖଣ୍ଡୋବାଙ୍କ ପ୍ରତିମା ଘୋଡା ଚଢ଼ିଥିବା ଜଣେ ଯୋଦ୍ଧାଙ୍କ ରୂପରେ ଅଛନ୍ତି। ତାଙ୍କ ହାତରେ ରାକ୍ଷସମାନଙ୍କୁ ମାରିବା ପାଇଁ ଏକ ବିରାଟ ଖଣ୍ଡା ଅଛି।
ଖଣ୍ଡୋବା ମନ୍ଦିର ମୁଖ୍ୟତଃ ଦୁଇଟି ଭାଗରେ ବିଭକ୍ତ। ପ୍ରଥମ ଭାଗକୁ ମଣ୍ଡପ କୁହାଯାଏ ଯେତେବେଳେ ଦ୍ୱିତୀୟ ଭାଗରେ ଗର୍ଭଗୃହ ଅଛି, ଯେଉଁଥିରେ ପ୍ରଭୁ ଖଣ୍ଡୋବାଙ୍କ ପ୍ରତିମା ଅବସ୍ଥିତ। ହେମାଡପନ୍ଥୀ ଶୈଳୀରେ ନିର୍ମିତ ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ପିତ୍ତଳରେ ତିଆରି ଏକ ବିଶାଳ କଇଁଛ ମଧ୍ୟ ଅଛି। ଏହା ବ୍ୟତୀତ, ଐତିହାସିକ ଦୃଷ୍ଟିକୋଣରୁ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଅନେକ ଅସ୍ତ୍ରଶସ୍ତ୍ର ମଧ୍ୟ ମନ୍ଦିରରେ ରଖାଯାଇଛି। ଦଶହରାର ଦିନ, ଦାନ୍ତ ସାହାଯ୍ୟରେ ଏକ ଭାରୀ ଖଣ୍ଡାକୁ ଅଧିକ ସମୟ ଧରି ଧରିବାର ଏକ ପ୍ରତିଯୋଗିତା ମଧ୍ୟ ହୁଏ, ଯାହା ବହୁତ ପ୍ରସିଦ୍ଧ।
ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ଯେ ମଲ୍ଲ ଏବଂ ମଣି ନାମକ ଦୁଇ ରାକ୍ଷସ ଭାଇଙ୍କ ଅତ୍ୟାଚାର ପୃଥିବୀରେ ବହୁତ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିଲା, ଯାହାକୁ ଶେଷ କରିବା ପାଇଁ ଭଗବାନ ଶିବ ମାର୍ତଣ୍ଡ ଭୈରବ ଅବତାର ନେଇଥିଲେ। କୁହାଯାଏ ଯେ ଭଗବାନ ମଲ୍ଲଙ୍କ ମୁଣ୍ଡ କାଟି ମନ୍ଦିରର ପାହାଚରେ ତାଙ୍କ ମୁଣ୍ଡ ଛାଡି ଦେଇଥିଲେ, ଯେତେବେଳେ ମଣି ମାନବଜାତିର କଲ୍ୟାଣ ପାଇଁ ଭଗବାନଙ୍କୁ ବର ମାଗିଥିଲେ, ତେଣୁ ସେ ତାଙ୍କୁ ଏକା ଛାଡି ଦେଇଥିଲେ। ଏହି ପୌରାଣିକ କାହାଣୀଟି ବ୍ରହ୍ମପୁରାଣରେ ଉଲ୍ଲେଖ ଅଛି।
ପ୍ରଭୁ ଖଣ୍ଡୋବାଙ୍କୁ ଜଣେ ଭୟଙ୍କର ଦେବତା କୁହାଯାଏ, ତେଣୁ ତାଙ୍କ ପୂଜା ପାଇଁ ନିୟମ ବହୁତ କଠୋର। ସାଧାରଣ ପୂଜା ପରି ସେମାନଙ୍କୁ ହଳଦୀ ଏବଂ ଫୁଲ ଅର୍ପଣ କରାଯାଏ, କିନ୍ତୁ କେତେକ ସମୟରେ ମନ୍ଦିର ବାହାରେ ଦେବତାଙ୍କୁ ଛେଳି ମାଂସ ମଧ୍ୟ ଅର୍ପଣ କରାଯାଏ।
ନବରାତ୍ରିର ଗୋଟିଏ ଦିନ ପୂର୍ବରୁ, ସୋମବତୀ ଅମାବାସ୍ୟାରେ ମହାରାଷ୍ଟ୍ରର ଜେଜୁରୀ ଖଣ୍ଡୋବା ମନ୍ଦିରରେ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ‘ହଳଦୀ ଉତ୍ସବ’ ଆୟୋଜନ କରାଯାଇଥିଲା। ଏହି ପର୍ବରେ ହଳଦୀ ବ୍ୟବହାର କରି ରଙ୍ଗ ଖେଳିବାର ପରମ୍ପରା ଅଛି। ହଳଦୀ ଯୋଗୁଁ ସମଗ୍ର ମନ୍ଦିର ସୁନା ପରି ଝଲସୁଥିଲା। ଜେଜୁରୀର ଏହି ପର୍ବ ସାରା ବିଶ୍ୱରେ ପ୍ରସିଦ୍ଧ। ଏହି ଉତ୍ସବରେ ଯୋଗଦେବା ପାଇଁ ବିଦେଶରୁ ଲୋକମାନେ ଜେଜୁରି ଆସନ୍ତି। ୯ ଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପାଳିତ ହୁଏ ଏହି ପର୍ବ। ସେହି ସମୟରେ ସମଗ୍ର ମନ୍ଦିର ସୁନେଲି ରଙ୍ଗ ଦେଖାଯାଏ। ଏଠାରେ ଆଉ ଏକ ପରମ୍ପରା ମଧ୍ୟ ରହିଛି। ମନ୍ଦିରକୁ ଯେଉଁ ଦମ୍ପତି ଯାଆନ୍ତି ତେବେ ମନ୍ଦିର ପାହାଚରେ ଯଦି ସ୍ୱାମୀ ସ୍ତ୍ରୀଙ୍କ ଟେକିକି ମନ୍ଦିର ପାହାଚ ଚଢ଼େ ତେବେ ଦାମ୍ପତ୍ୟ ଜୀବନ ଆହୁରି ସୁଖମୟ ହୁଏ।
