ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡର ଦେଓଘରରେ ଅବସ୍ଥିତ ବାବା ବୈଦ୍ୟନାଥ ଧାମ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କ ୧୨ ଜ୍ୟୋତିର୍ଲିଙ୍ଗ ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ। ଏହାକୁ ବାରଟି ଜ୍ୟୋତିର୍ଲିଙ୍ଗ ମଧ୍ୟରୁ ୯ମ ଜ୍ୟୋତିର୍ଲିଙ୍ଗ ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା। ଦେଓଘରରେ ଅବସ୍ଥିତ ବୈଜନାଥ ଧାମ ହେଉଛି ଭଗବାନ ଭୋଳେନାଥଙ୍କ ଏକମାତ୍ର ମନ୍ଦିର। ଯେଉଁଠାରେ ଶିବ ଏବଂ ଶକ୍ତି ଉଭୟ ଏକତ୍ର ବସିଛନ୍ତି, ତେଣୁ ଏହାକୁ ଶକ୍ତିପୀଠ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ବିଶ୍ୱାସ ଅନୁସାରେ, ମାତା ସତୀଙ୍କ ହୃଦୟ ବାବା ବୈଦ୍ୟନାଥ ଧାମରେ ପଡ଼ିଥିଲା, ତେଣୁ ଏହାକୁ ହୃଦୟପୀଠ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ।
ଦେଓଘରରେ ଅବସ୍ଥିତ ବିଶ୍ୱ ପ୍ରସିଦ୍ଧ ବୈଦ୍ୟନାଥ ମନ୍ଦିର ହେଉଛି ଏକମାତ୍ର ମନ୍ଦିର ଯାହା ଲଙ୍କାପତି ଦଶାନନ ରାବଣଙ୍କ ସହ ଜଡିତ, ରାବଣଙ୍କ ସହ ଜଡିତ ଥିବାରୁ, ବୈଦ୍ୟନାଥ ଧାମରେ ଅବସ୍ଥିତ ଭଗବାନ ଭୋଲେନାଥଙ୍କ ଶିବଲିଙ୍ଗକୁ ରାବଣେଶ୍ୱର ବୈଦ୍ୟନାଥ ଜ୍ୟୋତିର୍ଲିଙ୍ଗ ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା।
ପୌରାଣିକ କଥା ଅନୁସାରେ, ଲଙ୍କାର ରାଜା ରାବଣ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କୁ ପ୍ରସନ୍ନ କରିବା ପାଇଁ ଗୋଟିଏ ପରେ ଗୋଟିଏ ମୁଣ୍ଡ ବଳିଦାନ କରୁଥିଲେ ଏବଂ ସେଗୁଡ଼ିକୁ ଶିବଲିଙ୍ଗ ଉପରେ ଅର୍ପଣ କରୁଥିଲେ। ଗୋଟିଏ ପରେ ଗୋଟିଏ, ରାବଣ ନଅଟି ମୁଣ୍ଡ କାଟି ଶିବଲିଙ୍ଗ ଉପରେ ଅର୍ପଣ କରୁଥିଲେ। ରାବଣ ଦଶମ ମୁଣ୍ଡ ବଳିଦାନ କରିବାକୁ ଯାଉଥିଲା ମାତ୍ରେ ଭଗବାନ ଶିବ ଆବିର୍ଭାବ ହେଲେ। ପ୍ରଭୁ ଖୁସି ହୋଇ ଦଶାନନଙ୍କୁ ବର ମାଗିବାକୁ କହିଲେ। ଏହା ପରେ, ବର ସ୍ୱରୂପ, ରାବଣ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କୁ ଲଙ୍କା ଆସିବାକୁ କହିଲେ। ସେ ତାଙ୍କର ଶିବଲିଙ୍ଗକୁ ଲଙ୍କା ନେଇ ସେଠାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିବାର ବର ମାଗନ୍ତି। ରାବଣଙ୍କୁ ବର ଦେବା ସମୟରେ ଭଗବାନ ରାବଣ କୁହନ୍ତି ଯେ ତୁମେ ଯେଉଁ ସ୍ଥାନରେ ଶିବଲିଙ୍ଗ ରଖିବ, ମୁଁ ସେଠାରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେବି।
ସମସ୍ତ ଦେବତାଙ୍କ ଅନୁରୋଧରେ, ରାବଣକୁ ଭଗବାନ ଶିବଲିଙ୍ଗକୁ ଲଙ୍କା ନେବାରୁ ରୋକିବା ପାଇଁ ମାତା ଗଙ୍ଗା ରାବଣର ଶରୀରରେ ପ୍ରବେଶ କରନ୍ତି। ଯାହା ଯୋଗୁଁ, ରାବଣଙ୍କୁ ରାସ୍ତାରେ ପରିସ୍ରା ଲାଗେ। ଏହି ସମୟରେ ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁ ସେଠାରେ ମେଷପାଳକ ରୂପରେ ଆବିର୍ଭାବ ହୁଅନ୍ତି, ରାବଣ ପୃଥିବୀକୁ ଓହ୍ଲାଇ ମେଷପାଳକ ରୂପରେ ଛିଡ଼ା ହୋଇଥିବା ଭଗବାନ ବିଷ୍ଣୁଙ୍କ ହାତରେ ଶିବଲିଙ୍ଗ ଦେଇ ପରିସ୍ରା କରିବାକୁ ଯାଆନ୍ତି ।
ଏହି ସମୟରେ, ବିଷ୍ଣୁ ଭଗବାନ ଭୋଲେନାଥଙ୍କ ଶିବଲିଙ୍ଗକୁ ଭୂମିରେ ରଖିଦିଅନ୍ତି। ପରିସ୍ରା କରିବା ପରେ, ଯେତେବେଳେ ରାବଣ ହାତ ଧୋଇବା ପାଇଁ ପାଣି ଖୋଜିବା ଆରମ୍ଭ କରେ ଏବଂ କୌଣସି ସ୍ଥାନରେ ପାଣି ପାଏ ନାହିଁ, ସେ ତା’ର ବୁଢ଼ା ଆଙ୍ଗୁଠି ସାହାଯ୍ୟରେ ପୃଥିବୀର ଏକ ଅଂଶକୁ ଚାପି ପାଣି କାଢ଼େ। ଯାହା ଶିବଗଙ୍ଗା ନାମରେ ଜଣାଶୁଣା। ଶିବ ଗଙ୍ଗାରେ ହାତ ଧୋଇବା ପରେ, ଯେତେବେଳେ ରାବଣ ପୃଥିବୀରେ ରଖାଯାଇଥିବା ଶିବଲିଙ୍ଗକୁ ଲଙ୍କା ନେଇ ଯିବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରନ୍ତି ତାହା ହୁଏ ନାହିଁ। କାରଣ ଶିବ ବର ଦେବା ବେଳେ କହିଥିଲେ ମତେ ଯେଉଁଠି ରଖିବ ମୁଁ ସେଠି ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହୋଇଯିବି। ଏହା ପରେ, କ୍ରୋଧର ବଶବର୍ତ୍ତୀ ହୋଇ, ସେ ଶିବଲିଙ୍ଗକୁ ମାଟିରେ ଚାପି ଦିଅନ୍ତି ଯାହା ଫଳରେ ବୈଦ୍ୟନାଥ ଧାମରେ ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କ ସ୍ଥାପିତ ଶିବଲିଙ୍ଗର କେବଳ ଏକ ଛୋଟ ଅଂଶ ଭୂମି ଉପରେ ଦୃଶ୍ୟମାନ ହୁଏ, ଏହାକୁ ରାବଣେଶ୍ୱର ବୈଦ୍ୟନାଥ ଜ୍ୟୋତିର୍ଲିଙ୍ଗ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ।
ବାବା ବୈଦ୍ୟନାଥଙ୍କର ଏହି ମନ୍ଦିରରେ କେବଳ ଦେବ ଦେବ ମହାଦେବ ପୂଜା ପାଇଥାନ୍ତି ତାହା ନୁହେଁ ଦେବୀ ପାର୍ବତୀ ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପାର୍ଶ୍ୱ ଦେବଦେବୀଙ୍କ ପାଇଁ ମଧ୍ୟ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ମନ୍ଦିରର ବ୍ୟବସ୍ଥା ଏଠାରେ ରହିଛି। ତା’ଛଡ଼ା ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଆକର୍ଷଣ ହେଉଛି ବାବା ବୈଦ୍ୟନାଥଙ୍କର ମନ୍ଦିରର ଚୁଡ଼ାରୁ ମାତା ପାର୍ବତୀଙ୍କ ମନ୍ଦିରର ଚୁଡ଼ା ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ନାଲି ରଙ୍ଗର ମେଞ୍ଚାଏ ସୁତା ବନ୍ଧାଯାଇଥାଏ। ଏହା ସେମାନଙ୍କର ଏକତ୍ୱ ଭାବନାକୁ ବୁଝାଇବା ସହ ଶିବଶକ୍ତିଙ୍କ ଭିତରେ ଥିବା ଅପୂର୍ବ ତଥା ମହାନ୍ ସମ୍ପର୍କକୁ ଭକ୍ତଗଣକୁ ଜଣାଇଥାଏ। ତା’ଛଡ଼ା ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ମୁଖ୍ୟତଃ ପେଡା ଭୋଗ କରାଯିବାର ଏକ ବିଧି ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ। କହିବାକୁ ଗଲେ ପେଡା ହେଉଛି ବାବା ବୈଦ୍ୟନାଥଙ୍କର ଏକ ମୁଖ୍ୟ ପ୍ରସାଦ। ସେଥିପାଇଁ ଏହି ମନ୍ଦିର ନିକଟରେ ଅନେକ ପେଡା ଦୋକାନ ଥିବାର ଦେଖିବାକୁ ମିଳିଥାଏ।
