ବିହାରର ଔରଙ୍ଗାବାଦ ଜିଲ୍ଲାରେ ଅଛି ପ୍ରାଚୀନ ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର । କୁହାଯାଏ ଯେ ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ସ୍ୱୟଂ ଭଗବାନ ବିଶ୍ୱକର୍ମା ଗୋଟିଏ ରାତିରେ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ। ଏହା ଦେଶର ଏକମାତ୍ର ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର ଯାହାର ଦ୍ୱାର ପଶ୍ଚିମ ଆଡକୁ ମୁହଁ କରିଛି। ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବତାଙ୍କ ପ୍ରତିମା ସାତଟି ରଥ ଉପରେ ଅବସ୍ଥାନ କରିଛନ୍ତି। ଏଥିରେ ସେ ତାଙ୍କର ତିନୋଟି ରୂପରେ ଉପସ୍ଥିତ ଅଛନ୍ତି – ଉଦୟାଚଳ – ସକାଳର ସୂର୍ଯ୍ୟ, ମଧ୍ୟାଚଳ – ମଧ୍ୟାହ୍ନ ସୂର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ ଅଷ୍ଟାଚଳ – ଅସ୍ତ ସୂର୍ଯ୍ୟ। ଏହା ସମଗ୍ର ଦେଶର ଏକମାତ୍ର ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର ଯାହା ପୂର୍ବ ଦିଗକୁ ନୁହେଁ ବରଂ ପଶ୍ଚିମ ଦିଗକୁ ମୁହଁ କରି ରହିଛି।
ପ୍ରାୟ ଶହେ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚ ଏହି ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର ସ୍ଥାପତ୍ୟ ଏବଂ ନିର୍ମାଣର ଏକ ଚମତ୍କାର ଉଦାହରଣ। କୁହାଯାଏ ଯେ ଏହି ମନ୍ଦିର ଦେଢ଼ ଲକ୍ଷ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା। ଆୟତାକାର, ବର୍ଗାକାର, ଅର୍ଦ୍ଧ-ବୃତ୍ତାକାର, ବୃତ୍ତାକାର, ତ୍ରିକୋଣିଆ ଇତ୍ୟାଦି ବିଭିନ୍ନ ଆକାରରେ କଟା ପଥରଗୁଡ଼ିକୁ ଯୋଡ଼ି ସିମେଣ୍ଟ କିମ୍ବା ଚୂନ ଗୁଣ୍ଡ ବ୍ୟବହାର ନକରି ନିର୍ମିତ ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଆକର୍ଷଣୀୟ ଏବଂ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ।
ଏହି ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର ଏହାର ଅନନ୍ୟ କଳାତ୍ମକ ମହିମା ଏବଂ ଇତିହାସ ପାଇଁ ଜଣାଶୁଣା। ଏହା ଔରଙ୍ଗାବାଦରୁ ପ୍ରାୟ ୧୮ କିଲୋମିଟର ଦୂରରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏବଂ ଶହେ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚ। ଏହି ଦେଢ଼ ଲକ୍ଷ ବର୍ଷ ପୁରୁଣା ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର କଳା ଏବଂ ମାଟିଆ ପଥରରେ ତିଆରି। ଏହି ସୂର୍ଯ୍ୟ ମନ୍ଦିର ଓଡ଼ିଶାରେ ଅବସ୍ଥିତ ଜଗନ୍ନାଥ ମନ୍ଦିର ସହିତ ମେଳ ଖାଉଛି। ମନ୍ଦିର ବାହାରେ ଥିବା ଏକ ପଥର ଶିଳାଲେଖରେ ବ୍ରାହ୍ମୀ ଲିପିରେ ଲେଖାଯାଇଥିବା ଏକ ଶ୍ଳୋକ ଅଛି, ଯାହା ଅନୁସାରେ ଏହି ମନ୍ଦିର ୧୨ ଲକ୍ଷ ୧୬ ହଜାର ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ତ୍ରେତ ଯୁଗରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା। ଶିଳାଲେଖରୁ ଜଣାପଡ଼ିଛି ଯେ ଏହି ପ୍ରାଚୀନ ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ ହେବାର ୧ ଲକ୍ଷ ୫୦ ହଜାର ୧୯ ବର୍ଷ ବିତିଗଲାଣି।
ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ବହୁତ ଆକର୍ଷଣୀୟ ଏବଂ ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ। ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ଯେ ଯେଉଁମାନେ ଏହି ମନ୍ଦିରରେ ଭଗବାନ ସୂର୍ଯ୍ୟଙ୍କୁ ଭକ୍ତିର ସହିତ ପୂଜା କରନ୍ତି, ସେମାନଙ୍କର ସମସ୍ତ ମନସ୍କାମନା ପୂରଣ ହୁଏ।
ଏଠାରେ ଅବସ୍ଥିତ ପୋଖରୀର ବିଶେଷ ଗୁରୁତ୍ୱ ରହିଛି। ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀକୁ ସୂର୍ଯ୍ୟକୁଣ୍ଡ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ଏହି ପୁଷ୍କରିଣୀରେ ସ୍ନାନ କରିବା ପରେ, ସୂର୍ଯ୍ୟ ଦେବତାଙ୍କୁ ପୂଜା କରାଯାଏ। ଏହି ମନ୍ଦିରର ପରମ୍ପରା ଅନୁଯାୟୀ, ପ୍ରତିଦିନ ଭୋର ଚାରିଟାରେ ଘଣ୍ଟି ବଜାଇ ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ଜାଗ୍ରତ କରାଯାଏ। ଏହା ପରେ ପ୍ରଭୁଙ୍କ ପ୍ରତିମାକୁ ସ୍ନାନ କରାଯାଏ, ତା’ପରେ କପାଳରେ ଚନ୍ଦନ ଲଗାଯାଏ ଏବଂ ନୂତନ ପୋଷାକ ପିନ୍ଧାଯାଏ। ଏଠାରେ ପ୍ରଭୁଙ୍କୁ ଆଦିତ୍ୟ ହୃଦୟ ସ୍ତୋତ୍ର ପାଠ କରିବାର ପରମ୍ପରା ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ଚାଲିଆସୁଛି।
