ହିଡିମ୍ବା ଦେବୀ ମନ୍ଦିର ହିମାଚଳ ପ୍ରଦେଶର କୁଲୁ ନିକଟସ୍ଥ ମନାଲିରେ ଅବସ୍ଥିତ, ଯାହାର ଇତିହାସ ପାଣ୍ଡବମାନଙ୍କ ସହିତ ଜଡିତ। ମନାଲୀରେ ବୁଲିବା ସମୟରେ, ଆପଣ ନିଶ୍ଚୟ ଏହି ମନ୍ଦିର ଦେଖିଥିବେ ଏବଂ ଏହି ମନ୍ଦିର ବିଷୟରେ ଟିକେ ଜାଣିଥିବେ। ଆଜି ଆମେ ଆପଣଙ୍କୁ ଏହି ମନ୍ଦିରର ଇତିହାସ ସହିତ ପରିଚିତ କରାଇବୁ। ଆପଣଙ୍କୁ କହି ରଖୁଛୁ ଯେ, ହିଡିମ୍ବା ଦେବୀ ମନ୍ଦିର ଏକ ପ୍ରାଚୀନ ଗୁମ୍ଫା ମନ୍ଦିର ଯାହା ଭାରତୀୟ ମହାକାବ୍ୟ ମହାଭାରତର ଭୀମଙ୍କ ପତ୍ନୀ ହିଡିମ୍ବା ଦେବୀଙ୍କୁ ସମର୍ପିତ। ଏହି ମନ୍ଦିର ମନାଲିର ସବୁଠାରୁ ଲୋକପ୍ରିୟ ମନ୍ଦିର, ଯାହାକୁ ଢୁଙ୍ଗ୍ରି ମନ୍ଦିର ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ।
ଏହି ପ୍ରାଚୀନ ମନ୍ଦିରଟି ସବୁଜ ପରିବେଶ ଏବଂ ହିମାଳୟ ପର୍ବତମାଳାରେ ଘେରି ରହିଛି। ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ଡୁଙ୍ଗରି ସହର ନିକଟରେ ଅବସ୍ଥିତ। ପୁରୁଣା କାହାଣୀ ଅନୁସାରେ, ଯେତେବେଳେ ଭୀମ ଏବଂ ପାଣ୍ଡବମାନେ ମନାଲି ଛାଡି ଯାଉଥିଲେ, ସେମାନେ ରାଜ୍ୟ ଦେଖାଶୁଣା କରିବାର ଦାୟିତ୍ୱ ହିଡିମ୍ବାଙ୍କ ଉପରେ ଛାଡି ଦେଇଥିଲେ। ଅନ୍ୟ ଏକ କିମ୍ବଦନ୍ତୀ ଅନୁସାରେ, ଯେତେବେଳେ ହିଡିମ୍ବାଙ୍କ ପୁଅ ଘଟୋତ୍କଚ ବଡ଼ ହେଲେ, ତାଙ୍କୁ ରାଜ୍ୟର ଦାୟିତ୍ୱ ଦେଇ, ହିଡିମ୍ବା ଧ୍ୟାନ କରିବାକୁ ଜଙ୍ଗଲକୁ ଗଲେ। ବହୁତ ବର୍ଷ ପରେ ତାଙ୍କର ପ୍ରାର୍ଥନା ସଫଳ ହେଲା ଏବଂ ଦେବୀ ଗୌରବ ଲାଭ କଲେ। ମହାରାଜା ବାହାଦୁର ସିଂହ ଏହି ମନ୍ଦିର ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ।
ହିଡିମ୍ବା ପାଣ୍ଡବମାନଙ୍କର ଦ୍ୱିତୀୟ ଭାଇ ଭୀମଙ୍କ ସ୍ତ୍ରୀ ଥିଲେ। କୁହାଯାଏ ଯେ ହିଡିମ୍ବା ଜଣେ ରାକ୍ଷସୀ ଥିଲେ ଯିଏ ତାଙ୍କ ଭାଇ ହିଡିମ୍ବଙ୍କ ସହିତ ଏଠାରେ ରହୁଥିଲେ। କୁହାଯାଏ ଯେ ସେ ପ୍ରତିଜ୍ଞା କରିଥିଲେ ଯେ ଯିଏ ତାଙ୍କ ଭାଇ ହିଡିମ୍ବଙ୍କୁ ଯୁଦ୍ଧରେ ପରାସ୍ତ କରିବେ, ସେ ତାଙ୍କୁ ସ୍ୱାମୀ ଭାବରେ ଗ୍ରହଣ କରିବେ। କିଛି ସମୟ ପରେ, ଯେତେବେଳେ ପାଣ୍ଡବମାନେ ସେମାନଙ୍କର ବନବାସ ସମୟରେ ଏଠାରେ ପହଞ୍ଚିଲେ, ସେମାନେ ଏକ ଯୁଦ୍ଧରେ ହିଡିମ୍ବାଙ୍କୁ ପରାସ୍ତ କଲେ। ଏହା ପରେ ହିଡିମ୍ବା ଏବଂ ଭୀମ ବିବାହ କରିଥିଲେ।
ହିଡିମ୍ବା ଦେବୀ ମନ୍ଦିରର ପ୍ରଥମ ବିଶେଷତ୍ୱ ହେଉଛି ଯେ ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ପାଗୋଡା ଶୈଳୀରେ ନିର୍ମିତ, ଯାହା ଦ୍ୱାରା ଏହା ସାଧାରଣ ମନ୍ଦିରଠାରୁ ବହୁତ ଭିନ୍ନ। ଏହି ମନ୍ଦିର କାଠରେ ତିଆରି ଏବଂ ଏହାର ଚାରୋଟି ଛାତ ଅଛି। ହିଡିମ୍ବା ଦେବୀ ମନ୍ଦିର ୪୦ ମିଟର ଉଚ୍ଚ କୋଣ ଆକୃତିର ଏବଂ ମନ୍ଦିରର କାନ୍ଥ ପଥରରେ ତିଆରି। ମନ୍ଦିରର କାନ୍ଥରେ ମଧ୍ୟ ସୁନ୍ଦର କାରୁକାର୍ଯ୍ୟ ଅଛି। ମନ୍ଦିରରେ ଏକ କନ୍ୟାଦ୍ୱାର ମଧ୍ୟ ଅଛି, ଯାହା ଉପରେ ଦେବୀ, ପଶୁ ଇତ୍ୟାଦିଙ୍କ ଛୋଟ ଛୋଟ ଚିତ୍ର ଅଛି।
ପ୍ରତିବର୍ଷ ଏଠାରେ ଏକ ବଡ଼ ଉତ୍ସବର ଆୟୋଜନ କରାଯାଏ। ଶ୍ରାବଣ ମାସରେ ଏହି ମନ୍ଦିର ନିକଟରେ ଏକ ମହାନ ଉତ୍ସବର ଆୟୋଜନ କରାଯାଏ। କୁହାଯାଏ ଯେ ଏହି ପର୍ବ ରାଜା ବାହାଦୁର ସିଂହଙ୍କ ସ୍ମୃତିରେ ପାଳିତ ହୁଏ। କୁହାଯାଏ ଯେ ଧାନ ରୋପନ ସମାପ୍ତ ହେବା ପରେ ଏହି ମେଳା ଆୟୋଜନ କରାଯାଏ। ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକଙ୍କ କହିବା ଅନୁଯାୟୀ, ମନ୍ଦିରଟି ୫୦୦ ବର୍ଷ ପୁରୁଣା।
