ମଧ୍ୟପ୍ରଦେଶର ଖଜୁରାହୋ ମନ୍ଦିରଗୁଡ଼ିକ ସେମାନଙ୍କର ହଜାର ବର୍ଷ ପୁରୁଣା ସ୍ଥାପତ୍ୟ ପାଇଁ ସମଗ୍ର ବିଶ୍ୱ ପାଇଁ ଆକର୍ଷଣର କେନ୍ଦ୍ର ପାଲଟିଛି। ଇତିହାସରେ ଏଠାରେ ୮୫ଟି ମନ୍ଦିର ଥିବାର ପ୍ରମାଣ ଅଛି କିନ୍ତୁ ଆଜି କେବଳ ୨୫ଟି ମନ୍ଦିର ବାକି ଅଛି। ଏହି ମନ୍ଦିରଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ କେବଳ ମାତଙ୍ଗେଶ୍ୱର ମହାଦେବ ମନ୍ଦିର ଲୋକଙ୍କ ଆସ୍ଥାର କେନ୍ଦ୍ର। ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ଯେ ମନ୍ଦିରରେ ଥିବା ଏହି ଶିବଲିଙ୍ଗର ଲମ୍ବ ପ୍ରତିବର୍ଷ ଶରଦ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ ଇଞ୍ଚେ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ। ଏଠାକାର ଅଧିକାରୀମାନେ ଏହାକୁ ଟେପ୍ ସାହାଯ୍ୟରେ ମାପ କରନ୍ତି।
ମାତଙ୍ଗେଶ୍ୱର ମହାଦେବ ମନ୍ଦିରର ପୂଜକ କହିଛନ୍ତି ଏଠାରେ ଶିବଲିଙ୍ଗ ଭୂମି ଭିତରେ ୯ ଫୁଟ ଏବଂ ବାହାରେ ସମାନ ପରିମାଣର ଅଛି। ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ଯେ ମନ୍ଦିରରେ ଥିବା ପ୍ରତିବର୍ଷ କାର୍ତ୍ତିକ ମାସର ଶରଦ ପୂର୍ଣ୍ଣିମା ଦିନ, ଶିବଲିଙ୍ଗର ଲମ୍ବ ଇଞ୍ଚେ ଆକାରରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଏ। ଶିବଲିଙ୍ଗର ଲମ୍ବ ମାପିବା ପାଇଁ, ପର୍ଯ୍ୟଟନ ବିଭାଗର କର୍ମଚାରୀମାନେ ଏକ ମାପକ ଟେପ୍ ବ୍ୟବହାର କରନ୍ତି। ଚମତ୍କାର ଭାବରେ ଶିବଲିଙ୍ଗ ପୂର୍ବ ଅପେକ୍ଷା ଲମ୍ବା ମଧ୍ୟ ଥାଏ ବୋଲି ପ୍ରମାଣ ରହିଛି।
ପୂଜକ କହିଛନ୍ତି ମନ୍ଦିରର ବିଶେଷତ୍ୱ ହେଉଛି ଏହି ଶିବଲିଙ୍ଗ ଯେତେ ଉପରକୁ ବଢ଼େ, ସେତେ ତଳକୁ ବଢ଼େ। ଏହି ଦିନ, ଶିବଲିଙ୍ଗର ଏହି ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟଜନକ ଚମତ୍କାର ଦେଖିବା ପାଇଁ ମନ୍ଦିରରେ ଲୋକଙ୍କ ଏକ ବିରାଟ ଭିଡ଼ ଜମୁଛି। ଯଦିଓ ଏହି ମନ୍ଦିର ବର୍ଷସାରା ଭକ୍ତଙ୍କରେ ପରିପୂର୍ଣ୍ଣ ରହିଥାଏ, କିନ୍ତୁ ଶ୍ରାବଣ ମାସରେ ଏଠାରେ ଭକ୍ତଙ୍କ ଅଧିକ ଗହଳି ଜମେ।
ଲକ୍ଷ୍ମଣ ମନ୍ଦିର ନିକଟରେ ଅବସ୍ଥିତ, ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ୩୫ ଫୁଟ ବର୍ଗକ୍ଷେତ୍ରରେ ନିର୍ମିତ। ଏହାର ଗର୍ଭଗୃହ ମଧ୍ୟ ବର୍ଗାକାର। ପ୍ରବେଶ ଦ୍ୱାର ପୂର୍ବ ଦିଗକୁ ଅଛି। ମନ୍ଦିରର ଶିଖରଟି ବହୁତଳ ବିଶିଷ୍ଟ। ଯାତ୍ରା ପରିଚାଳକ ଅଜୟ କଶ୍ୟପଙ୍କ ଅନୁସାରେ, ଏହାର ନିର୍ମାଣ ସମୟ ପ୍ରାୟ ୯୦୦ ରୁ ୯୨୫ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କୁହାଯାଏ।
ଏହି ମନ୍ଦିରଟି ଚଣ୍ଡେଲା ଶାସକ ହର୍ଷଦେବଙ୍କ ରାଜତ୍ୱ କାଳରେ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା। ମନ୍ଦିରର ଗର୍ଭଗୃହରେ ଏକ ବିଶାଳ ଶିବଲିଙ୍ଗ ଅଛି, ଯାହା ପ୍ରାୟ ୯ ଫୁଟ ଉଚ୍ଚ। ଏହାର ପରିଧି ମଧ୍ୟ ପ୍ରାୟ ୪ ଫୁଟ। ଲୋକମାନେ ଏହି ଶିବଲିଙ୍ଗକୁ ମୃତ୍ୟୁଞ୍ଜୟ ମହାଦେବ ନାମରେ ମଧ୍ୟ ଜାଣନ୍ତି।
ଇତିହାସବିଦମାନେ କୁହନ୍ତି ଯେ ଗୋଟିଏ ସମୟରେ ଛତରପୁର ଜିଲ୍ଲାର ଖଜୁରାହୋରେ ୮୫ଟି ମନ୍ଦିର ଥିଲା, କିନ୍ତୁ ଏବେ କେବଳ କିଛି ମନ୍ଦିର ବାକି ଅଛି। ଏହି ମନ୍ଦିର ଆଜି ମଧ୍ୟ ବିଶ୍ୱାସର କେନ୍ଦ୍ର ହୋଇ ରହିଛି। ମାତଙ୍ଗେଶ୍ୱର ମହାଦେବ ମନ୍ଦିରକୁ ଖଜୁରାହୋର ସବୁଠାରୁ ଉଚ୍ଚ ମନ୍ଦିର ବୋଲି ବିବେଚନା କରାଯାଏ।
ପୌରାଣିକ କଥା ଅନୁସାରେ, ଭଗବାନ ଶିବଙ୍କ ପାଖରେ ଏକ ମଣିମାଳା ଥିଲା, ଯାହାକୁ ଶିବ ପାଣ୍ଡବଙ୍କ ଭାଇ ଯୁଧିଷ୍ଠିରଙ୍କୁ ଦେଇଥିଲେ। ଯୁଧିଷ୍ଠିରଙ୍କଠାରୁ ମଣିଟି ମାତଙ୍ଗ ଋଷିଙ୍କ ପାଖରେ ପହଞ୍ଚିଲା ଏବଂ ସେ ଏହାକୁ ଚଣ୍ଡେଲ ରାଜା ହର୍ଷବର୍ମନଙ୍କୁ ଦେଲେ। ମାତଙ୍ଗ ଋଷିଙ୍କ ମଣି ହେତୁ, ତାଙ୍କୁ ମତଙ୍ଗେଶ୍ୱର ମହାଦେବ ନାମରେ ନାମିତ କରାଯାଇଥିଲା, କାରଣ ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ମଣିକୁ ଶିବଲିଙ୍ଗ ମଧ୍ୟରେ ମାଟିରେ ପୋତି ଦିଆଯାଇଥିଲା। କୁହାଯାଏ ଯେ ସେବେଠାରୁ ମଣିଟି ଶିବଲିଙ୍ଗ ତଳେ ରହିଛି।
ଖଜୁରାହୋର ମାତଙ୍ଗେଶ୍ୱର ମହାଦେବ ମନ୍ଦିର ହେଉଛି ଏକମାତ୍ର ମନ୍ଦିର ଯେଉଁଠାରେ ଶତାବ୍ଦୀ ଧରି ପ୍ରତିଦିନ ଶିବଙ୍କ ପୂଜା କରାଯାଉଛି। ଏହି ମନ୍ଦିରର କାନ୍ଥରେ ପଶ୍ଚିମ ଗୋଷ୍ଠୀର ମନ୍ଦିର ପରି କୌଣସି ଚିତ୍ର ନାହିଁ। ଏହା ଏକମାତ୍ର ମନ୍ଦିର ଯାହାର ଧାର୍ମିକ ମହତ୍ୱ୍ୱ ଏକ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ସ୍ଥାନ ରହିଛି। ଏହାକୁ ଚଣ୍ଡେଲ ରାଜାମାନେ ପୂଜା ପାଇଁ ନିର୍ମାଣ କରିଥିଲେ। ଶ୍ରାବଣ ଏବଂ ମହାଶିବରାତ୍ରି ମାସରେ ଏହି ବିଶ୍ୱାସ କେନ୍ଦ୍ରରେ ଏକ ବିରାଟ ଭିଡ଼ ଜମେ।
